Skrevet av sykepleier Evy Dvergsdal fra oppdraget sitt i Mosul i Irak i 2017. 

– Noko skurrar og lagar bråk her eg sit med mange usvarte spørsmål. Dette er sjølvsagt ikkje uvanleg når ein reiser frå eit land som statistisk sett ligg på toppen av lykkeindeksen og til eit land på botnen av skalaen. Men igjen, dette er jo relativt. 
Eg reiste til ein prikk på verdskartet: Hammam Al Alil. Storebroren Mosul er nok betre kjent i den norske bevisstheita, og sjukehuset til Leger Uten Grenser låg berre nokre titals kilometer sør derifrå. Der leia eg dei medisinske aktivitetane i prosjektet, og sidan eg no allereie sit trygt forskansa i min eigen bustad i vårt trygge land, beskytta av både avtalar og grensemurar, så får eg reise tilbake i tid. Til slutten av juni i år.

Les mer: Interessert i å jobbe for Leger Uten Grenser? 

I Hammam Al Alil er det så varmt, eg maktar ikkje trekke pusten djupt nok. Lufta varmar ikkje, ho brenn. Også når ho vert pusta inn. Det er jo berre ei tilvenningssak, men dei fyrste dagane kjennast uoverkommelege. Likevel, ein  gløymer fort varmen når ein berre får oversikt over kva som faktisk skjer i dette krigsherja landet.

Her i prosjektet er beredskapsplanen nærmast konstant aktivert, så valet står mellom å skjønne rutinane og vere til nytte, eller å stå på sidelinja til skumringa har lagt seg. Eg prøver alternativ éin med kyndig hjelp frå dei lokalt tilsette. Akuttmottaket har uansett aldri fri.

Hud, kjøt og blod fyller lufta. Ei avriven hand, ein fot, ein to år gamal gut. Dei svarte krøllane klistrar seg mot det vesle hovudet. Blodet. Eg tek på guten, vil trøyste han, men han har alt passert ei anna grense. Eit menneske eg aldri kjende, og som eg aldri vil få kjenne. Som aldri (i verdshistoria) vil få sette spor i andre sine liv enn mor si. Ho ligg tilsynelatande livlaus samanklemt under ruinane av det som ein gong kunne kallast ein heim. Ligg resten av familien hennar der óg? Most til døde av konflikt, krig og brutalitet. Var kan hende redd for livet og døden til siste pust? Den vesle kroppen skal gravleggjast åleine. Der er ingen til å fylgje han. Nok eit tal i ein statistikk. Eg registrerer: «Dead upon arrival», som det skal stå i papira. 

Eg prøver å finne meining i djevelskapen. Skal så mange born bli foreldrelause? Skal tiåringar bli torturert? Skal ein bestefar måtte grave fram kona si frå betongklossar og søyler? Og her sit han framføre meg. Han har fått gipsa foten. For ein filleting når resten av hans familie gjekk i tusen knas. Son, barnebarn, bror, svigerinne, dotter. Ein gamal mann som aldri har kokt eit måltid i sitt liv, og som gjerne skulle hatt hjelp når han må gå på do. No med krykker. Han veit ikkje ut og inn på ei kasserolle, men han gjev familien sin tryggleik, latter og kjærleik. Han fortel via tolken at han elska å erte yngste sonesonen sin, Ahmed. Ein følsam gut og hissigpropp. Derfor var det aldri stille i huset i gamlebyen i Vest-Mosul. Bestefaren viser meg bilete frå ei no tapt tid på smarttelefonen sin. Han låg i skjortelomma då bombene råka skjebna hans. No er dei alt han står igjen med. Desse bileta. 

Vi klarer å presse inn ei seng til i det overfylte pasientteltet. Etter ein slik dag, der over 20 pasientar blei innlagt samtidig, må vi berre improvisere. Bestefaren får prioritet til den mjuke madrassen framføre den hardt skada Ibrahim på 20 år. Ibrahim ventar på operasjon, så han skal snart få det betre. Han har mellom anna skada auga i ein eksplosjon, og snakkar berre om lyden av familien sin. For fleire månader sidan blei dei skilt frå kvarandre då dei prøvde å flykte frå Mosul. Han blei dessverre henta tilbake til fangenskap, og resten er historie. No har dei siste kamphandlingane gjeve han fridomen på ny, men synet blei midlertidig teke frå han. Og lyden frå familien sin. Berre ei susing, bakgrunnsstøyen er tilbake. Kollegaen min forsikrar han om at dei som jobbar med gjenforeining av familiar allereie har starta granskinga. Snart vil han kanskje leve til tonane av si irriterande veslesyster igjen, utan skyting, utan bomber. Klarsignalet frå operasjonsstua kjem, og Ibrahim blir trilla inn i kirurgien og anestesien si verd.
Det bankar igjen på sjukehusporten. Hadji kallar vi han. Det er betre enn «X». Meir personleg. For det er trass alt ein person, den tre år gamle guten; sjølv om han liknar meir ein levande fisk på land akkurat no. Rykker til, prøver å løfte hovudet som er for tungt. Full av avføring, støv, blod. Kor lenge han har lege i ruinane kan ingen svare på. Dei som leverar han er raske. Dei har så mange andre dei skal trekkje ut frå skit og tunge murar. Han glefser i seg spesialmelka vi gjev til underernærte barn. Her må det meir fast føde til. Og ein dusj. Og pleie. Han har ein open fraktur i lårbeinet, og ortopedane former til ei slags gipsbukse. Hadji er vettskremd, og seier ikkje eit ord. Han skrik heller ikkje. Kva denne treåringen har sett så tidleg i livet blir berre eit tomt spørsmål til omgivnadane.

Og Hadji er ein av dei som sigrar. Han kjempar seg tilbake til livet. Han blir aktivisert av psykologteamet vårt saman med dei to nye venene sine, Sami og Hader. Dei får i ein liten augneblink moglegheit til å gløyme. I små etappar kvar dag rommar leik og fantasi dei mørke krokane i minneboka. Men vegen til traume er kort, og spesielt for Sami som må til operasjon kvar tredje dag. Fastinga før operasjonane er det verste. Det minner han om tida då han var innestengd i Mosul, og dei ikkje hadde tilgang på mat. Mora, som heldigvis er både frisk og uskada, passer på, forklarer, roer ned, trøyster. I Noreg ville nokon ha kalla ho ungjente. Her lever ho med visdomen og livserfaringane til ein 80-åring. Det er så skarpe kontrastar at eg blir svimmel. 

Dei fyrste dagane har vore grufulle for ein fersking som meg. Det handlar ikkje berre om dei groteske skadane, historiene og dei påførte lidingane. Eg slit med å fatte korleis dette, i høve til all deira takksemd, gjestfridom og sjenerøsitet, kan kombinerast så naturleg. «Takk», seier ein av mine kollegaer til meg. «Takk for at du kom for å hjelpe folket mitt.»  «Takk», seier også mora til dei to jentene som er bandasjerte frå føtene og opp. «Takk», seier barna til ein av våre pasientar som har vore innlagt i tre veker allereie. «Takk», seier ein eldre idrettsmann. Han hyller medmenneskelegheita med ein song som rører ved noko felles, denne universelle kjensla av å høyre saman.

Dei hardbarka traumekirurgane klarer heller ikkje halde tårene tilbake. Det er ikkje tårer av medynk. Det er heller tårer for fellesskap og samling der det vakre står i sentrum, ikkje denne skitne krigen. 
Det er her eg slit med å fordøye mine opplevingar. Eg merkar at eg blandar saman mykje av det eg har sett dei siste åra i felt, med debattane frå Noreg rundt migrasjon og flyktningar. Eg slit med å forstå korleis vi har oppnådd eit så fragmentert og unyansert bilete av den faktiske verda. 
Korleis vi har klart å forsterke skilje mellom «oss» og «dei». Det er derfor eg føler meg uvel. Men også privilegert og takksam som har kunne møte desse ekstraordinære brørne og systrene som heilt tilfeldigvis bur og lever i ein krig som ingen skulle måtte erfare. 
Og mest av alt, som dei ikkje skulle ha gode moglegheiter til å flykte frå. Ingen med rett forstand har vel nokon sinne hatt anna vilje til å flykte frå alt dei kjenner og forstår, alle dei elskar – enn berre å overleve? Alt dette får ein ekstra sur ettersmak med tanken på korleis eg sjølv har blitt motteken. Som ein av dei. Med varme. Med takk. 

Eg høyrer vi snakkar om verdiar i Noreg. Somme folk er redde for at verdiane våre er utfordra. Vel, dei einaste verdiane eg har lyst å evne til å stå for, er humanitet, toleranse og likeverd. Eg er sjølvsagt ikkje den fyrste til å skjemmast over dagens retorikk og ignoranse, til å føle meg framandgjort i eige land. Så, når maktesløyse er det einaste ein trur ein står igjen med, så får eg heller ta i bruk stemma mi. Ho gjev eg til alle dei eg møtte, og ikkje møtte, alle dei som lid ein urett som eg nok aldri treng erfare sjølv. 

Og når dei siste bombene har falt over Mosul, og når stillheita fyller tomrommet etter det kjæraste ein veit, og berre eit par barneføter stikk ut av ruinane av eit rasert hus, då må eg få kome tilbake til dette: styrken, smila og takksemda som den irakiske befolkninga viste og delte med meg — verdiar som fekk større plass enn tap, sorg og liding.